MALAYSIANSKINI | Semasa remaja, Mukmin Nantang sedar rakan-rakannya yang tidak berdokumen dilayan secara berbeza.

Dia boleh ke sekolah untuk belajar dan pergi ke klinik jika dia sakit, namun rakannya tidak dapat mengakses perkhidmatan penting ini apabila mereka memerlukannya.

Menyaksikan ketidakadilan ini mencetuskan semngatnya untuk membela golongan yang tidak berdokumen dan memberi inspirasi kepadanya untuk menjadi suara bagi yang tidak didengari dan terlepas pandang.

Dibesarkan dalam keluarga besar, anak jati Sabah itu adalah orang pertama dan satu-satunya dalam keluarganya yang memilih aktivisme sebagai cara hidup.

“Saya anak keenam daripada 10 beradik. Ayah saya seorang pemandu lori, manakala ibu saya bekerja sebagai tukang jahit. Kami hanya keluarga berpendapatan sederhana di Tawau, dan tidak ada yang terlibat dalam politik atau aktivisme,” katanya kepada Malaysiakini.

Dia mula bercakap tentang ketidakadilan di sekolah menengah di SMK Kuhara di Tawau, ketika dia berdebat tentang ketidakadilan dan politik dengan rakan sekelasnya semasa menyertai kelab sekolah.

Ini menyebabkan dia akhirnya menubuhkan organisasinya dengan rakan-rakannya.

Mukmin pada mulanya bercadang untuk melanjutkan pelajaran dalam bidang sains sukan, tetapi akhirnya dia memilih seni kreatif di Universiti Malaysia Sabah.

Ketika itulah dia lebih sedar tentang ketidakadilan yang dihadapi oleh masyarakat terpinggir di seluruh dunia.

Daripada membaca artikel politik, dia berkata buku yang dibacanya menjadikannya lebih berani bercakap tentang ketidakadilan.

“Saya belajar tentang apa yang berlaku di Eropah dan menghabiskan banyak masa membaca artikel sastera Indonesia dan Tanah Melayu daripada wartawan, penyair dan artis. Antara tokoh yang membantu membentuk minda saya ialah WS Rendra, Soe Hok Gie dan Usman Awang,” kongsinya.

Menubuhkan Borneo Komrad

Semasa belajar di universiti, Mukmin kecewa dengan kekurangan perdebatan dan pertukaran idea, mendorongnya untuk menubuhkan kelab pelajar pada 2014.

“Senyap sangat. Tiada perdebatan, tiada pertukaran idea. Itu mendorong saya untuk menubuhkan kelab pelajar pada 2014. Tetapi untuk menubuhkannya, ia memerlukan banyak birokrasi untuk mendaftarkannya,” katanya.

Selepas halangan birokrasi dalam memulakan organisasi baru, dia mengambil alih kelab yang tidak aktif dan merombaknya pada 2015.

Di bawah kepimpinannya, Kelab Sastera Mahasiswa (Karma) meluaskan tumpuannya melangkaui sastera kepada penglibatan masyarakat.

Mukmin juga aktif dalam teater dan memulakan gerakan dan acara seperti Suara Mahasiswa (Suara Mahasiswa), Solidariti Mahasiswa (Solidariti Mahasiswa), perpustakaan komuniti mahasiswa, dan festival puisi.

Akhirnya, dia merasakan perlunya kuasa baru untuk advokasi politik yang membawa kepada penciptaan Borneo Komrad.

"Saya merasakan keperluan untuk mempunyai kuasa ketiga, dan itulah bagaimana Borneo Komrad bermula," katanya.

Bersama Borneo Komrad, kumpulan itu mula melawat kampung terpinggir untuk memberikan pendidikan percuma.

Mereka membuat kesimpulan bahawa golongan tanpa kerakyatan, terutamanya Bajau Laut, adalah yang paling terpinggir di Sabah. Ramai yang hidup dalam keadaan yang teruk, hanya berpendapatan RM300 sebulan, dan anak-anak mereka tidak dapat bersekolah kerana status mereka.

BACA BERKAITAN: PANDUAN KINI | Nasib Bajau Laut yang tidak bernegara di Sabah

“Ada yang boleh bersekolah tetapi tidak dapat melanjutkan pelajaran kerana hanya mempunyai sijil kelahiran. Tetapi mereka tidak boleh sambung ke universiti kerana tidak mempunyai kad pengenalan (IC),” katanya.

Membuka sekolah alternatif

Mukmin mengaitkan halangan pendidikan dan ketidakadilan di kalangan Bajau Laut tanpa kerakyatan dengan isu sosial yang lebih luas.

“Memasuki universiti bukan sahaja untuk menjadi bijak tetapi juga tentang keistimewaan. Kanak-kanak yang tidak berdosa ini bijak, ada yang lebih bijak daripada saya, tetapi mereka tidak boleh masuk universiti kerana status mereka,” katanya.

Ini mendorong Borneo Komrad untuk menubuhkan Sekolah Alternatif untuk kanak-kanak Bajau Laut.

Pada mulanya, Mukmin dan rakan-rakannya membiayai sekolah itu sendiri, meliputi perbelanjaan seperti minyak, alat tulis, dan makanan untuk guru dan pelajar.

“Terdapat 10 daripada kami, dan masing-masing mendapat RM5. Jumlah RM50 akan menampung sekolah selama beberapa hari. Kini, kami menerima geran dan sumbangan, membolehkan kami mengambil guru sepenuh masa dan mengadakan aktiviti untuk pelajar,” tambahnya.

Borneo Komrad kini mempunyai tiga sekolah alternatif iaitu di Kota Kinabalu, Tawau, dan Semporna. Ia menyediakan pendidikan percuma dan sekali-sekala membantu golongan tanpa kerakyatan dengan perkhidmatan penjagaan kesihatan.

Melangkaui pendidikan

Walaupun kos rendah untuk penduduk tempatan, individu tanpa kerakyatan menghadapi bayaran hospital yang tinggi, menyebabkan Borneo Komrad berjuang untuk rawatan mereka dan mengendalikan dokumentasi kemasukan hospital.

Mukmin menjelaskan bahawa masyarakat tanpa kerakyatan perlu membayar antara RM3,000 dan RM4,000 untuk kemasukan ke hospital bagi melahirkan bayi mereka, dan kosnya mungkin lebih tinggi jika berlaku komplikasi.

“Disebabkan status tanpa kerakyatan mereka, hospital cenderung menolak mereka. Jadi kami adalah antara yang berjuang untuk mereka dirawat, dan kadangkala, kami mengendalikan dokumentasi untuk kemasukan mereka.

"Ada kes di mana kami membantu sehingga bayi baru lahir mempunyai sijil kelahiran, ibu bapa menerima dokumen sokongan, dan anak-anak akan menerima kad pengenalan mereka tidak lama lagi," kongsinya.

Memandang ke hadapan

Walaupun tidak henti-henti menerima kritikan daripada orang lain, Mukmin tetap fokus mendidik anak-anak tanpa kerakyatan sehingga komuniti itu dapat menjaga diri sendiri. Dengan kejayaan Sekolah Alternatif, Borneo Komrad telah menubuhkan Universiti Alternatif pada 8 Julai.

“Idea untuk menubuhkan universiti itu datang daripada pelajar Sekolah Alternatif kami, yang saya fikir bagus kerana ini menunjukkan betapa pendidikan boleh memberi impak.

“Mereka yang memasuki universiti berumur antara 18 dan 20 tahun dan berminat untuk mempelajari lebih lanjut. Saya harap pelajar ini akan menjadi orang yang bersuara untuk masyarakat Bajau Laut,” katanya.

Berikutan pengusiran kontroversi penduduk kampung Bajau Laut dari rumah mereka di Semporna baru-baru ini, polis memanggil Mukmin bulan lepas untuk menyoalnya di bawah Akta Hasutan.

Selain itu, lapan pelajar dan seorang guru dari Sekolah Alternatif telah ditahan semasa perhimpunan #KamiMahuAirSabah hanya seminggu sebelum Mukmin dipanggil.

Sementara guru itu dibebaskan dengan jaminan polis selepas direman empat hari, lapan pelajar itu hanya dibebaskan selepas empat hari kemudian.

Setakat ini, Mukmin berkata belum ada sebarang maklumat terkini daripada polis berhubung kedua-dua kes itu.

Dengan ulang tahun ke-10 Borneo Komrad tahun depan, Mukmin menggesa satu jawatankuasa khas kerajaan untuk menangani isu tanpa kerakyatan di Sabah.

“Jawatankuasa itu harus merangka perancangan untuk 30 tahun akan datang, termasuk penyelidikan dan kempen, memastikan kanak-kanak yang dilahirkan di Sabah mempunyai sijil kelahiran dan wajib hadir ke sekolah.

“Kami berhasrat untuk menyelesaikan ketiadaan kerakyatan, pertikaian maritim, kekeliruan identiti dan isu-isu lain menjelang tahun ke-100 Malaysia,” tambahnya.

MALAYSIANSKINI merupakan siri laporan mengenai rakyat Malaysia yang memberi inspirasi.