PANDUANKINI | Pagi 1 Mac lalu, media melaporkan berita bahawa negara diperintahkan membayar AS$14.92 bilion (RM62.59 bilion) kepada waris Sultan Sulu yang terakhir.
Kerajaan Malaysia menyatakan akan mencabar kesahihan keputusan oleh penimbang tara Sepanyol Gonzalo Stampa di mahkamah arbitrasi di Paris, Perancis.
Panduankini akan menyorot latar belakang isu yang bermula hampir 150 tahun hingga ke zaman penjajahan di Borneo.
Apakah perjanjian 1878 yang menjadi asas kepada keputusan timbang tara itu?
“Perjanjian” 1878 ialah perjanjian yang membenarkan Sultan Sulu ketika itu, Sultan Jamal Al Alam, untuk menyerahkan Sabah (ketika itu dikenali sebagai Borneo Utara) kepada Syarikat Dent & Overbeck.
Perjanjian itu ditandatangani oleh Sultan Sulu dan saudagar kelahiran Jerman, Baron Von Overbeck, yang ketika itu merupakan 'Maharaja' Borneo Utara dan mempunyai peranan dalam syarikat itu.
Seorang lagi penandatangan ialah ahli perniagaan British Alfred Dent, yang bersama abangnya Edward Dent bertindak sebagai pembiaya untuk syarikat usaha sama itu.
Berikutan perjanjian itu, syarikat itu memperoleh hak wilayah ke atas Borneo Utara dan hak terhadap sumber mineralnya.
Sebagai balasan, syarikat usaha sama itu akan membayar wang penyerahan tahunan sebanyak AS$1,000 kepada Sultan Sulu.
Syarat-syarat perjanjian itu kemudiannya diluluskan kepada Malaysia pada tahun 1963 apabila Sabah menyertai Sarawak dan Malaya untuk membentuk Persekutuan Malaysia.
Sehingga 2013, Malaysia telah membuat bayaran tahunan RM5,300 kepada waris Sultan Sulu, melalui pentadbiran Filipina.
Apakah yang menyebabkan pewaris Sultan Sulu mendapatkan timbang tara Sepanyol?
Waris diraja itu meminta timbang tara Sepanyol pada Julai 2019, selepas Malaysia berhenti membuat pembayaran tahunan RM5,300 sejak 2013.
Pembayaran itu dihentikan selepas pencerobohan ke Lahad Datu, Sabah oleh kumpulan bersenjata dari selatan Filipina pada awal tahun itu.
Kumpulan militan itu mendakwa mempunyai kaitan dengan kesultanan Sulu, yang digunakan sebagai alasan pentadbiran Malaysia menghentikan pembayaran.
Bagaimanapun, menurut bekas peguam negara Tommy Thomas, nampaknya tiada bukti tentang hubungan tersebut.
Dalam memoirnya My Story: Justice in the Wilderness, Thomas mendakwa pemberhentian pembayaran kerajaan Malaysia akan menelan kos yang tinggi kerana tiada alasan undang-undang untuk mewajarkan tindakan sedemikian.
Waris diraja sekarang mendakwa Malaysia melanggar perjanjian 1878 dengan menghentikan pembayaran tahunan.
Bagaimanakah penimbang tara Sepanyol mencapai angka RM62.59 bilion sedangkan bayaran tahunan hanyalah RM5,300 setahun?
Menurut Thomas, peguam waris Sultan Sulu didakwa telah meminta tafsiran semula perjanjian 1878 untuk meminda status Sabah sebagai wilayah pajakan dan bukannya wilayah yang diserahkan.
Dalam memoirnya, bekas peguam tertinggi Malaysia itu mendakwa bahawa pasukan peguam waris Sultan Sulu meminta pelarasan ini untuk mencerminkan nilai hasil minyak dan gas Sabah sejak 1970an.
"Menurut pihak yang menuntut, mereka harus dibayar 'kira-kira tiga juta kali lebih besar daripada jumlah tahunan yang diberikan' atau jumlah sekaligus yang sama nisbahnya sebagai pertukaran untuk menamatkan perjanjian dan menyerahkan kedaulatan mereka ke atas Sabah," dakwa Thomas.
Mengapa waris sultan Sulu memfailkan timbang tara di Sepanyol dan bukan di Malaysia?
Menurut memoir Thomas, keturunan Sultan Sulu pada mulanya meminta bantuan kerajaan British untuk melantik seorang penimbang tara dalam pertikaian itu.
Bagaimanapun, katanya pentadbiran UK menolak permintaan itu, menyebabkan waris beralih pula ke Sepanyol.
“Perjanjian 1878 memperuntukkan bahawa sebarang pertikaian 'hendaklah dikemukakan kepada Konsul Jeneral Baginda Britannic untuk Borneo'. Pejabat itu luput selepas pembentukan Malaysia.
“Satu-satunya kaitan yang mungkin dengan Sepanyol adalah tempoh singkat antara 1878 dan 1885, ketika Sepanyol mempunyai beberapa hak ke atas Borneo Utara, yang diserahkan pada 1885 kepada Great Britain.
“Memandangkan tiada perjanjian timbang tara dalam dokumen 1878 dan 1903, pihak yang menuntut Sulu memohon kepada mahkamah di Sepanyol, yang melantik penimbang tara Sepanyol untuk menentukan pertikaian antara warga Filipina dan Malaysia, berkaitan perjanjian berurusan dengan tanah di Malaysia dan pembayaran oleh Malaysia dalam ringgit," tulis Thomas.
Bolehkah waris Sultan Sulu benar-benar menguatkuasakan keputusan timbang tara terhadap Malaysia?
Secara teori, ini boleh dilakukan melalui pelaksanaan Konvensyen New York, yang dianggotai Malaysia dan Sepanyol.
Sekiranya Malaysia enggan membayar RM62.59 bilion, waris mempunyai hak di bawah konvensyen itu untuk menguatkuasakan anugerah timbang tara melalui penyitaan aset Malaysia yang terletak di mana-mana daripada 167 negara penandatangan.
Apakah yang telah dilakukan oleh kerajaan Malaysia sebagai tindak balas terhadap langkah timbang tara 2019?
Pentadbiran Malaysia membawa tindakan untuk menghalang lapan pewaris Sultan Sulu daripada meneruskan timbang tara tersebut.
Ini membawa kepada keputusan Mahkamah Tinggi Sabah pada 2020 yang memihak kepada Malaysia, menyatakan tidak ada perjanjian yang mengikat antara Malaysia dan keturunan Sultan Sulu yang boleh memaksa salah seorang daripada mereka untuk tunduk kepada timbang tara.
Mahkamah Sabah juga mengeluarkan perintah sekatan untuk menghalang keturunan Sultan Sulu daripada memulakan prosiding timbang tara mereka di Sepanyol.
Menurut memoir Thomas, kerajaan Malaysia sedang memfailkan perintah mahkamah Sabah di Sepanyol semasa hari terakhirnya memegang jawatan peguam negara pada awal 2020.
Apakah asas keengganan Malaysia membayar anugerah timbang tara RM62.59 bilion?
Putrajaya telah mengisytiharkan timbang tara Sepanyol melanggar kekebalan kedaulatan Malaysia.
Kerajaan Malaysia mendakwa anugerah itu terbatal dan tidak sah berikutan persoalan mengenai kelayakan penimbang tara Sepanyol Gonzalo Stampa untuk mendengar prosiding timbang tara itu.
"Kerajaan Malaysia akan terus mengambil semua langkah yang sewajarnya termasuk tindakan perundangan untuk menamatkan segala tuntutan tersebut dan memastikan agar kepentingan, kekebalan kedaulatan dan kedaulatan Malaysia sentiasa dilindungi dan terpelihara,” kata Wisma Putra dan Pejabat Peguam Negara(AGC).
Kenapa Malaysia tidak hadir dalam prosiding penimbang tara Sepanyol yang dijalankan di Paris?
Pentadbiran Malaysia menegaskan ini kerana ia tidak mengiktiraf tuntutan itu.
Kerajaan juga berpendapat bahawa pertikaian itu tidak tertakluk kepada timbang tara kerana perjanjian 1878 bukanlah kontrak komersial.
Pentadbiran Malaysia juga menyatakan keraguan tentang identiti penuntut waris diraja Sultan Sulu dan mendakwa mereka tidak dapat disahkan.
Jika timbang tara dijalankan oleh penimbang tara Sepanyol, mengapa ia didengar di Paris?
Menurut Wisma Putra dan AGC, kes itu pada asalnya dibicarakan di Madrid sehingga Mahkamah Tinggi di sana membatalkan pelantikan Stampa.
Ia didakwa dilakukan atas alasan bahawa Malaysia tidak dimaklumkan dengan betul mengenai perkara itu.
Pihak yang menuntut kemudian memindahkan kes mereka ke ibu negara Perancis.