ULASAN | Malaysia adalah sebuah negara yang terletak di tengah-tengah Asia Tenggara dan berkongsi banyak kawasan wilayah darat dan maritim dengan negara-negara jirannya, terutama sekali Indonesia dan Singapura. Walaupun menteri pertahanan baru-baru ini di Singapura menyatakan Malaysia “berkongsi sempadan” dengan China, ini adalah kenyataan yang tidak tepat sama sekali.

Sebagai sebuah negara maritim yang memiliki wilayah laut yang luas, Malaysia berhak, seperti yang diperuntukkan oleh Konvensyen Undang-undang Laut Antarabangsa 1982 (LOSC) untuk menuntut 12 batu nautika wilayah laut dari garis dasarnya. Di wilayah laut, Malaysia memiliki kedaulatan ke atas wilayah maritimnya dari dasar laut hingga ke ruang udara (airspace).

Melewati garis 12 batu nautika yang diukur dari garis dasar, Malaysia berhak menuntut hak berdaulatnya sehingga 200 batu nautika kawasan perairan sebagai zon ekonomi eksklusif (EEZ) dan kawasan bawah laut sebagai pelantar benuanya, juga sehingga 200 batu nautika. Di kedua-dua zon ini, Malaysia tidak memiliki kedaulatan tapi mempunyai hak berdaulat untuk mengeskploitasi sumber-sumber hidup dan tidak hidup yang ada di zon ini.

Baru-baru ini, negara dikejutkan dengan kejadian kapal pengawas perikanan Indonesia, KP Orca 02 yang dikatakan telah merempuh dan menahan kapal nelayan Malaysia tidak jauh dari Pulau Jarak di Selat Melaka.

Di kawasan ini, Malaysia dan Indonesia belum lagi mempunyai sempadan EEZ yang disepakati, walaupun kedua-dua negara ini telah merdeka lebih daripada setengah abad. Selain daripada itu, Malaysia juga mempunyai sempadan wilayah laut yang belum diselesaikan dengan Singapura bukan sahaja di Selat Johor tetapi juga di selatan Laut China Selatan berdekatan Selat Singapura.

Seperti Filipina, Brunei dan Vietnam, Malaysia juga menuntut wilayah EEZ dan pelantar benua di Laut China Selatan di kawasan kepulauan Spratly. China yang sepatutnya tidak berhak menuntut wilayah maritim di situ menggunakan hak bersejarah (historic rights) dengan melukis sembilan garis putus untuk menuntut wilayah mereka di Laut China Selatan.

Perlu diingat terdapat beberapa daripada sembilan garis putus tuntutan China ini yang bertindih dengan perairan Malaysia di Sarawak dan Sabah. Sembilan garis putus China ini telah diputuskan oleh Mahkamah Tetap Timbang Tara Antarabangsa (PCA) sebagai melanggar peruntukan LOSC dan undang-undang antarabangsa. Bagaimanapun, memandangkan Filipina memulakan kes di PCA ini secara sepihak, China telah menjelaskan bahawa apa yang diputuskan oleh PCA tidak mengikat mereka.

Sebagai negara berdaulat, Malaysia perlu tegas dengan pendiriannya menuntut wilayah di Laut China Selatan. Akan tetapi, agak menyedihkan apabila baru-baru ini, Menteri Pertahanan Mohamad Sabu ketika Dialog Shangrila IISS 2019 di Singapura pada 1 Jun lalu menyebut bahawa “Malaysia mempunyai sempadan dengan negara China”. Sekiranya seseorang merujuk kepada peta dunia, Malaysia tidak mempunyai sempadan apa pun dengan China yang terletak nun jauh di utara sedangkan Malaysia jauh selatan di Kepulauan Melayu berdekatan garisan khatulistiwa.

Sekiranya apa yang dimaksudkan Mat Sabu adalah sembilan garis putus China yang memang dilukis dekat dengan Sabah dan Sarawak, ini sekal igus menunjukkan pengakuan Malaysia terhadap tuntutan China di Laut China Selatan menerusi sembilan garis putus ini. Mat Sabu perlu ingat bahawa beliau adalah menteri pertahanan dan bukan lagi pemimpin pembangkang. Apa sahaja yang dibahaskan beliau boleh dianggap polisi negara. Sebagai negara berdaulat, Malaysia patut bertegas dengan tuntutannya di Laut China Selatan tanpa perlu memberi pengakuan terhadap tuntutan sembilan garis putus China.

Malaysia kini sekarang berada di persimpangan. Banyak garis-garis sempadan maritim yang belum lagi disepakati dengan jiran-jirannya terutamanya Singapura dan Indonesia. Menurut undang-undang antarabangsa, sekiranya garis sempadan maritim sudah ditetapkan, ia kekal tidak berubah sampai bila-bila melainkan wujudnya perjanjian baru. Akan tetapi sekiranya sempadan maritim tidak ditetapkan, ianya boleh berubah mengikut wilayah darat negara tersebut yang mungkin bertambah atau berkurang sesuai peredaran waktu.

Sebagai contoh, Pedra Branca telah menjadi milik Singapura pada tahun 2008 dan Batuan Tengah milik Malaysia seperti yang ditetapkan Mahkamah Keadilan Antarabangsa (ICJ). Akan tetapi ICJ tidak menetapkan sempadan maritim antara kedua-dua negara di antara Pedra Branca dan Batuan Tengah. 

Sehingga kini dilaporkan bahawa Singapura berusaha memperbesarkan Pedra Branca dan kerajaan Malaysia pimpinan Dr Mahathir Mohamad akan membina pulau buatan di Batuan Tengah. Fokus sepatutnya ditumpukan kepada penetapan garis sempadan maritim kedua-dua negara dan bukannya peluasan wilayah menerusi tambakan tanah atau pembinaan pulau. Selagi garis sempadan ini tidak ditetapkan, dilema sempadan maritim antara Pedra Branca dan Batuan Tengah tidak akan berkesudahan.

Perkara yang sama juga perlu diberi perhatian mengenai isu rempuhan kapal di Selat Melaka di antara kapal Indonesia KP Orca 02 dengan kapal nelayan milik Malaysia. Sekiranya Malaysia tidak bertegas dalam menetapkan sempadan maritim antarabangsa dengan jiran-jiran terdekatnya, bagaimana mungkin Malaysia boleh bertegas dalam menghadapi masalah dengan jirannya yang lebih besar, China, di Laut China Selatan?

Isu-isu yang disebutkan di sini menunjukkan penetapan sempadan maritim antarabangsa bukanlah satu perkara yang enteng. Ini melibatkan soal maruah, kedaulatan dan hak Malaysia sebagai sebuah negara yang merdeka untuk menuntut haknya di bawah undang-undang laut antarabangsa. Malaysia perlu mengambil lebih inisiatif demi menyelesaikan masalah ini agar kejadian yang berlaku di Selat Melaka di antara KP Orca 02 dan kapal nelayan kita tidak lagi terjadi di masa akan datang.

Kerajaan perlu bijak dalam berbicara dan berdiplomasi dalam menyelesaikan dilema ini dengan sokongan rakyat. Sempadan maritim negara yang utuh akan menjamin kedaulatan serta keluhuran wilayah tanah air kita, Malaysia.

LT KDR (KEHORMAT) DR MOHD HAZMI MOHD RUSLI ialah profesor madya di Fakulti Syariah dan Undang-undang, Universiti Sains Islam Malaysia dan profesor pelawat di Sekolah Undang-undang, Far Eastern Federal University, Vladivostok, Rusia.

Ulasan ini tidak semestinya mencerminkan pendirian Malaysiakini.