Mahkamah Tetap Timbang Tara (PCA) di The Hague, Belanda telah membuat keputusan berhubung pertikaian Laut China Selatan antara Filipina dan China minggu lalu.
Walaupun tribunal berkenaan hanya menekankan tuntutan bertindih antara kedua-dua negara, prosiding itu turut mendapat perhatian negara-negara jiran termasuk Malaysia yang mempunyai status pemerhati dalam tribunal berkenaan.
Keputusan sebulat suara tribunal itu menandakan buat pertama kalinya pertikaian di Laut China Selatan diheret ke mahkamah antarabangsa dan penemuan mengenainya mampu memberi implikasi di luar tuntutan bertindih China dan Filipina.
Dalam artikel ini, kita merungkai dan dalami isu pertikaian Laut China Selatan dan cuba memberi pencerahan mengenai pertaruhan tersebut, terutamanya dari perspektif Malaysia.
Bagaimana wilayah maritim ditentukan?
Wilayah maritim ditentukan melalui peraturan yang dinyatakan dalam Konvensyen Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu mengenai Undang-Undang Laut (UNCLOS) yang berkuat kuasa pada tahun 1994. Pada masa ini, UNCLOS telah disahkan oleh 168 negara termasuk dengan China dan negara-negara rantau Asean kecuali Kemboja.
Ia mengikuti prinsip undang-undang lebih matang yang dikenali sebagai 'la terre domine la mer' yang bermaksud kedaulatan wilayah maritim ditentukan oleh pihak yang mempunyai kawalan ke atas daratan bersebelahannya.
UNCLOS mengiktiraf beberapa jenis wilayah maritim. Secara umum, garis air surut pantai diambil sebagai asas untuk ukuran.
Antara lain, negara-negara pesisir berhak untuk menuntut wilayah perairan sehingga 12 batu nautika (22 kilometer) arah laut seperti yang diukur dari garis dasar tersebut.
Negara-negara adalah dibenarkan untuk mempunyai kedaulatan penuh ke atas perairan ini tetapi harus membenarkan 'laluan ikhlas' kepada kapal asing termasuk kapal-kapal tentera.
Negara-negara pesisir juga berhak ke atas penggunaan eksklusif sumber semula jadi yang terdapat dalam lingkungan 200 batu nautika (370 kilometer) dari garis dasar.
Ini dikenali sebagai zon ekonomi eksklusif (EEZ).
UNCLOS juga mengiktiraf rak-rak Eropah bawah laut dan membolehkan hak ekonomi yang bersamaan dengan EEZ kepada negara jiran. Kawasan ini boleh melangkaui EEZ tersebut.
Untuk hal ini, UNCLOS menyatakan ciri-ciri geografi bawah laut semasa air pasang tidak berhak kepada sama ada perairan wilayah atau EEZ di sekelilingnya.
Jika ciri-ciri berada di atas paras air tinggi, tetapi tidak dapat mengekalkan habitat manusia dalam keadaan semula jadi, maka ia dianggap sebagai 'batu'.
Ini akan mempunyai wilayah perairan di sekelilingnya mereka tetapi tidak akan membolehkan berlakunya tuntutan EEZ.
Apa itu PCA?
PCA merupakan badan antara kerajaan yang ditubuhkan untuk menyelesaikan pertikaian antara negara, agensi-agensi kerajaan, badan-badan kerajaan, dan sektor swasta (seperti pelabur, dalam kes pertikaian antara pelabur dengan negeri).
Dalam kapasiti ini, ia adalah salah satu daripada beberapa pilihan yang ada di bawah UNCLOS untuk penyelesaian pertikaian.
Ia tidak boleh dikelirukan dengan Mahkamah Keadilan Antarabangsa (ICJ) atau Mahkamah Jenayah Antarabangsa (ICC), yang juga berpusat di The Hague.
ICJ adalah sebuah agensi PBB manakala ICC adalah badan berasingan yang mendakwa jenayah terhadap kemanusiaan.
Apa makna pertikaian Laut China Selatan?
Beberapa negara membuat tuntutan bertindih ke atas Laut China Selatan dan ketegangan dalam pertikaian ini kadang-kala membawa kepada perisai lautan dan pertempuran tentera laut yang boleh membawa maut.
Yang dipertaruhkan ialah akses kepada kira-kira 10 peratus daripada stok ikan komersial di dunia dan kira-kira 11 bilion tong rizab minyak, menurut angka yang dilaporkan oleh Bloomberg.
Kira-kira 40 peratus daripada import minyak China juga melalui perairan ini serta import daripada konsesi mineral Cina terkawal di beberapa negara Afrika. Sekitar aktiviti perdagangan bernilai AS$5 trilion (RM20.58 trilion) melalui kawasan tersebut pada setiap tahun.
Pertikaian Laut China Selatan terutamanya di kalangan negara-negara Asean berkenaan siapa yang memiliki pulau-pulau di laut dan had EZZ masing-masing.
Sebagai contoh, Malaysia dan Filipina saling membuat tuntutan ke atas Kepulauan Spratly yang terdiri daripada beratus-ratus pulau dan terumbu karang di sebelah timur laut Sabah.
Malaysia telah membuat tuntutan ke atas ciri-ciri bahagian selatan Kepulauan Spratly dan mempunyai beberapa pangkalan tentera kecil di lima daripadanya tetapi Filipina mempertikaikan beberapa tuntutan-tuntutan ini seperti mana Brunei.
Bagaimanapun, China dan Taiwan juga menuntut kedaulatan ke atas pulau-pulau di Laut China Selatan termasuk Kepulauan Spratly serta 'hak bersejarah ' di laut berkenaan lebih yang dikenali sebagai kawasan 'nine-dash line'.
Asas tuntutan tersebut ialah peta 1947/1948 (terdapat percanggahan akaun pada tarikh ini) disediakan oleh Jabatan Kementerian Dalam Negeri China semasa China berada di bawah pemerintahan republik.
Ia mempunyai garis terlerai yang terdiri daripada 11 garisan putus-putus bahagian besar laut sebagai wilayah China, walaupun beberapa buah peta lain turut menandakan kawasan yang sama dengan sembilan garis putus-putus.
Tuntutan-tuntutan berkenaan bertindih dengan beberapa tuntutan semasa Malaysia dan seperti yang dilakukan oleh banyak negara lain.
Selepas pihak Republikan Cina melarikan diri ke Taiwan di tengah-tengah pemberontakan komunis 1949, China dan Taiwan terus melaksanakan tuntutan-tuntutan ini. China menegaskan bahawa peta tahun 1940-an bukan tuntutan baru akan tetapi membenarkan hak sejarah sedia ada.
Tribunal itu terus memantau sifat tuntutan maritim China tidak pernah dinyatakan dengan jelas, tetapi China menegaskan kawalan eksklusif ke atas sumber-sumber semula jadi dalam kawasan ' 'nine-dash line'' sementara membenarkan kebebasan ruang udara dan pelayaran.
Selama bertahun-tahun, China menjadi semakin tegas dalam tuntutannya berhubung Laut China Selatan termasuk mengadakan rondaan tentera laut dan menuntut kembali beberapa pulau yang dipertikaikan sebagai markas tenteranya.
Tahun lalu, sebuah kapal pengawal pantai Cina didapati berlabuh di perairan Malaysia berhampiran Luconia Shoals (juga dikenali sebagai Beting Patinggi Ali) dan dilaporkan enggan berganjak walaupun mendapat bantahan daripada Wisma Putra.